Στις 14 Οκτώβρη του 1992 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ανακύρηξε την 3η Δεκεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα των ατόμων με Ειδικές Ανάγκες. Θεωρούμε ότι δεν θα βρίσκαμε πιο κατάλληλη μέρα από τη σημερινή, για να τιμήσουμε με ένα άρθρο έναν άνθρωπο, που αφιέρωσε όλη του τη ζωή στα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Το δάσκαλο Κώστα Καλατζή.
Κώστας Καλατζής (1911-1988)
ένας πρωτοπόρος δάσκαλος της ειδικής αγωγής
Δήμητρα Κελέση
δασκάλα ειδικής αγωγής
Διευθύντρια Ειδικού Δημοτικού Σχολείου Καβάλας
Η ιστορία της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα είναι ταυτισμένη με το όνομα του Κώστα Καλατζή. Το παιδαγωγικό του έργο, επιστημονικά τεκμηριωμένο και πρωτοπόρο για την εποχή του, καθώς και η πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική του δράση τον κατατάσσουν στους σημαντικότερους Έλληνες παιδαγωγούς.
Ιδιαίτερη βαρύτητα στην απόφασή μου να γράψω για τον Κ. Καλατζή αποτέλεσε μια ιστορία που διηγήθηκε η κόρη του, Αναστασία Καλατζή-Αζίζι, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε μια ημερίδα του διδασκαλείου «Δημήτρης Γληνός» αφιερωμένη στον Κώστα Καλατζή. Ήταν μια απλή ιστορία που του άρεσε να αφηγείται συχνά, όπως είπε η κόρη του. Στα νεανικά του χρόνια, όταν δούλευε ως δάσκαλος σε χωριά της Θεσσαλίας, ένας μαθητής που δυσκολευόταν πολύ στα μαθήματα, είχε απομονωθεί από τα άλλα παιδιά και καθόταν λυπημένος –συνηθισμένη εικόνα μαθητή που αντιμετωπίζει Μαθησιακές Δυκολίες. Ο δάσκαλός του, που τον άκουσε μια μέρα να τραγουδάει πολύ όμορφα στο καφενείο του πατέρα του, του ανέθεσε να τραγουδήσει μόνος του στη γιορτή της 25ης Μαρτίου. Ο Χαράλαμπος, αν θυμόταν καλά το μικρό του όνομα, άρχισε να τραγουδάει με καμάρι, οι συμμαθητές του χειροκροτούσαν, στο τέλος φώναζαν ρυθμικά το όνομά του και τον αγκάλιαζαν. Μετά από αυτό ο Χαράλαμπος (όχι δεν έγινε τραγουδιστής) έγινε καφετζής. Έγινε όμως πιο χαρούμενος στο σχολείο, είχε καλύτερες σχέσεις με τους συμμαθητές του, είχε να θυμάται από το σχολείο και όμορφες στιγμές. Και κάθε φορά που έβλεπε το δάσκαλό του να περνάει έξω από το καφενείο, έβγαινε στην πόρτα και φώναζε: «Έλα δάσκαλε να σε κεράσω καφέ!». Μιλώντας με την κυρία Αζίζη στο τηλέφωνο (την ευχαριστώ θερμά για τη συζήτηση που είχαμε και το υλικό που μου έστειλε) της ανέφερα την ιστορία και είπε: «υπάρχουν τόσες πολλές ιστορίες παιδιών!» και αμέσως ανακάλεσε μια άλλη που αφορούσε σε ένα ράφτη στο κέντρο της Αθήνας, ο οποίος, μόλις έμαθε ποια ήταν, της είπε: «Αν δεν ήταν ο πατέρας σου, εγώ θα ήμουν ένα τίποτα».
Ήταν ένα από τα πολλά παιδιά του δρόμου που ο Κ. Καλατζής είχε «περιμαζέψει» και φροντίσει να πάνε σχολείο και να μάθουν μια τέχνη. Δεν έγιναν επιστήμονες, άλλαξε όμως η ζωή τους. «Το επάγγελμα, οποιοδήποτε κι αν είναι, και άσχετα πώς το αξιολογούν οι άλλοι, για το ίδιο το άτομο είναι έπαθλο για τη ζωή, κατάκτηση δική του, μέσο για να περάσει το κοινωνικό κατώφλι. η εργασία είναι η πραγματική αξία και κριτήριο ζωής. Ο άνθρωπος μέσα από την εργασία βεβαιώνει τον εαυτό του, ζει τη χαρά του επιτεύγματος και την αναγνώρισή του από τους άλλους. Στην ανάγκη του ανθρώπου για να ζήσει η ικανότητα ή η ανικανότητα για εργασία παίζει μεγάλο ρόλο στη μοίρα του. Η ελεημοσύνη είναι η ταπείνωσή του. Η επαγγελματική εκπαίδευση και η ένταξη των μειονεκτούντων ατόμων στην επαγγελματική δραστηριότητα γίνεται για χάρη των ίδιων αυτών ατόμων που έχουν δικαίωμα να γίνουν ισότιμα μέλη να ζουν με τις δικές τους δυνάμεις να νοιώθουν χρήσιμοι και να αισθάνονται ευτυχισμένοι. Σύγχρονα όμως και η ίδια η κοινωνία θα ωφεληθεί αποκτώντας νέα χρήσιμα μέλη και ο κρατικός προϋπολογισμός θα αποφύγει δαπάνες για επιδόματα, ιδρυματική περίθαλψη και προστασία των ατόμων αυτών».[1] Πρόκειται για προτάσεις πάνω στην επαγγελματική εκπαίδευση της ειδικής αγωγής που διατυπώθηκαν από τον Κ. Καλατζή περίπου 40 χρόνια πριν!
Τη ζωή αρκετών παιδιών προσπάθησε να αλλάξει και στο ΔΗΜΟΣΙΟ ΝΕΥΡΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, το Δαφνί δηλαδή, στη δεκαετία του 1950. «Άνεργος, απολυμένος από τη δημόσια υπηρεσία με «το ντοκτορά και ένα σωρό χαρτιά στην τσάντα έψαχνα για δουλειά», όπως γράφει ο ίδιος στο διήγημα «Πώς ο κοπρίτης έγινε λόρδος», βρέθηκε να εργάζεται εκεί για ένα κομμάτι ψωμί ως ειδικός παιδαγωγός. Με το φίλο του, το δάσκαλο και λογοτέχνη Μήτσο Σέττα έστησαν ένα Ειδικό Σχολείο. Στην κλινική υπήρχαν «καμιά διακοσαριά παιδιά άρρωστα μαζί με κανονικά αλλά αζήτητα, παρατημένα λησμονημένα από θεούς κι από ανθρώπους. Από αυτά διαλέξαμε 30-40 παιδιά που μπορούσαν να εκπαιδευτούν πήραμε μαζί μας και δύο νοσοκόμες που είχαν τελείωσει Γυμνάσιο και τις κάναμε δασκάλες. Για σχολική αίθουσα μας δώσανε μια τσίγγινη παράγκα ένα παλιό στρατιωτικό τολ γεμάτο τρύπες στη σκεπή, σκισμένα παράθυρα που τα΄δερνε ο άνεμος και έμπαζε η βροχή».Αυτά τα παιδιά που κυκλοφορούσαν γυμνά, που έπεφταν πάνω στους κουβάδες με το συσσίτιο πεινασμένα κι όταν χυνόταν κάτω μπρουμύτιζαν κι έτρωγαν από το πάτωμα έγιναν οι μαθητές που αργότερα έπαιζαν θέατρο και καραγκιόζη και κάθε μέρα περίμεναν πίσω απ’ τη μεγάλη πόρτα τους δασκάλους τους, τους φιλούσαν και τους πήγαιναν «εν πομπή» στο σχολείο. Ο Κ. Καλατζής περιγράφοντας όσα γινόταν εκεί δεν θεωρεί ότι έκαναν θαύματα. «Το μόνο που πετύχαμε εκεί πάνω ήταν να δώσουμε λίγη χαρά σ’ αυτά τα παιδιά να σπάσουμε τον ιδρυματισμό. Για πρώτη φορά ακούστηκαν χαρούμενες φωνές, παιχνίδια και τραγούδια».[2]
Αξίζει να ειπωθεί ολόκληρη η ιστορία του διηγήματος γραμμένη με ειρωνεία και χιούμορ από τον Κ. Καλατζή. Μια μέρα τα παιδιά βρήκαν σε μια τρύπα δίπλα στη μάντρα ένα σκυλάκι, άρρωστο, νηστικό, ματωμένο με σπασμένο το ποδαράκι του. Δάσκαλοι και μαθητές παρακάλεσαν μια νοσοκόμα να το πλύνει, να βάλει ιώδιο, να τυλίξει το πόδι του με γάζα. ‘Εδωσαν μεγάλο αγώνα να κρατήσουν το σκυλί στην κλινική γιατί ο «κύριος Γενικός» διέταξε να πετάξουν το σκυλί έξω. Ο «κοπριτάκος» όμως, όπως τον βάπτισε ο Βαγγέλης, ο αρχηγός ας πούμε των παιδιών, ξαναγύρισε, τον έκρυψαν και τελικά χρειάστηκε να παρέμβει ο ψυχίατρος στο Γενικό Διευθυντή και να εξηγήσει πως για λόγους ψυχολογικούς και παιδαγωγικούς έπρεπε να μείνει το σκυλάκι κοντά στα παιδιά. Ο κοπριτάκος έγινε ένας από τους μαθητές του σχολείου, «πρώτος έμπαινε στη γραμμή και πήγαινε στη γωνιά του κοντά στον πίνακα(…)μαζί με τα παιδιά πάντα στο φαϊ, στον ύπνο, στο παιχνίδι».[3]
Την καθημερινότητα έσπασε μια μέρα η επίσκεψη μιας φιλάνθρωπης, πολύ πλούσιας κυρίας, από αυτές που συχνά επισκέπτονται ιδρύματα και νοσοκομεία. «Οι μεγάλες κυράδες της παγκόσμιας Φιλανθρωπίας άφησαν τα παλάτια τους και βγήκανε σεργιάνι στις φτωχογειτονιές του κόσμου για να φχαριστηθούνε κάνοντας ελεημοσύνε(ς…)Οι διοικητικοί και οι γιατροί αναστατωθήκαμε, ξαφνιαστήκαμε αλλά και χαρήκαμε. Βαλθήκαμε να κάνουμε έναν κατάλογο από τις ελλείψεις και τις ανάγκες που είχαμε, κουβέρτες, τρόφιμα, θρανία ,διδακτικό υλικό, μια παιδική χαρά, ένα εργαστήρι να μάθουν κάποια τέχνη τα παιδιά μας (…) οι νοσοκόμες τρέχανε σαν τρελές, σιάχνανε τα άσιαχτα, προσπαθούσαν να καθαρίσουν, ψέκαζαν με αποσμητικά τα παιδιά.. Παραταχτήκαμε σαν ένα διεθνικό τσίρκο κουρελήδων (…)Ο Γενικός Διευθυντής είχε… ωραίες εμπνεύσεις! έφερε μικρές σημαιούλες εγγλέζικες και αμερικάνικες να τις κρατάνε τα παιδιά».[4] Φάνηκε λοιπόν η αστραφτερή λιμουζίνα, κατέβηκε η λαίδη, πίσω της και η «κοκκινιμάλλα τοποτηρητίνα ντυμένη πρόσκοπος». Η λαίδη έδωσε το γαντοφορεμένο χέρι της στο Διευθυντή, εκείνος έκανε μια ελαφρά υπόκλιση, και έβγαλε το χειρόγραφο με την ομιλία του. «Κείνη την ώρα τι του ‘ρθε του Βαγγέλη να ξεβγεί μπροστά κρατώντας ψηλά τον κοπριτάκο που γαύγιζε χαρούμενα; Σήμερα μάλιστα του είχε τυλιγμένα και τα δυο πόδια με άσπρες γάζες. Αυτό μας έφαγε! Η λαίδη γούρλωσε τα μάτια της, κοκκίνησε σαν πατζάρι, έρριξε πίσω στη μια πλάτη τη γούνα της, κι έμπηξε μια δυνατή τσιριχτή φωνή που αντιλάλησε γύρω. Ούτε μάνα που της αρπάξανε το παιδί δεν θάσκουζε τόσο. Όρμησε πάνω στο Βαγγέλη, άρπαξε το σκυλί, το σκέπασε με τη γούνα της, το χάιδευε σα μωρό…μια στιγμή γύρισε προς εμάς και με το ύφος όλης της ζωόφιλης και σκυλόφιλης Βρεττανικής Αυτοκρατορίας μας κοίταξε περιφρονητικά και-όπως μας εξηγήσανε αργότερα- μας είπε: Τι το κάνατε το σκυλί μέσα στο ψυχιατρείο κι είναι γεμάτο πληγές και γάζες; Το τυρρανούσατε το φτωχό ζώο, είστε σαδιστές, βάρβαροι!..γύρισε την πλάτη της και μπήκε με τον κοπριτάκο αγκαλιά στο αυτοκίνητό της»
Ο Διευθυντής έσκισε το χαρτί με τα αιτήματα, οι γιατροί δε μιλούσαν, η Κατερίνα έκλαιγε, ο Βαγγέλης μούτζωνε προς τη λιμουζίνα ένας νέος γιατρός τον παρηγόρησε λέγοντας: -Βρε Βαγγέλη, δεν βλέπεις πως ο κοπρίτης έγινε λόρδος;!»[5]
Το παραπάνω διήγημα αποτελεί μέρος της συλογής «Η μάντρα της κυρα- Σόφης και άλλες αληθινές ιστορίες», που εκδόθηκε το 1985 από τις εδόσεις «Δίπτυχο».Στο λογοτεχνικό έργο του Κ. Καλατζή αξίζει επίσης να αναφέρουμε την πρώτη του ποιητική συλλογή το 1937 με τίτλο «Το τραγούδι του βουνού», τη συλλογή διηγημάτων «Τ’ άσπρο παιδί του γύφτου: κι άλλα διηγήματα» και κυρίως τα ποιήματα τα εμπνευσμένα από την Εθνική Αντίσταση που δημοσιεύτηκαν το 1944 με τίτλο: «Καισαριανή». Ιστορικές μελέτες, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, ακόμη και θεατρικά έργα έγραψε ο πολυτάλαντος Κ. Καλατζής που υπήρξε και μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.
Ήταν επιλογή μου, πριν αναφερθώ στο επιστημονικό και παιδαγωγικό έργο του Κώστα Καλατζή, το οποίο άλλωστε μπορεί κανείς να βρεί εύκολα, να αναφερθώ στην προσωπικότητά του μέσα από προσωπικές ιστορίες των νεανικών του χρόνων και δικά του κείμενα.
Ο Κ. Καλατζής γεννήθηκε το 1911 στον Αλμυρό Βόλου. Σπουδάζει στο Διδασκαλείο του Καρπενησίου από το 1927 μέχρι το 1929 και μετά εργάζεται ως δάσκαλος σε χωριά της Μαγνησίας. Έρχεται στην Αθήνα το 1936 ως αντιπρόσωπος των δασκάλων -είχε πάντα έντονη συνδικαλιστική δράση- γνωρίζεται με μεγάλες μορφές της προοδευτικής διανόησης όπως ο Γληνός, ο Ρίτσος, ο Βάρναλης, ο Βρετττάκος, μετεκπαιδεύεται στο Πανεπιστήμιο και σπουδάζει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσης, συνεργάζεται στην έκδοση των περιοδικών «Πνευματική Ζωή» και «Παιδαγωγική». Η συνάντηση όμως που τον σημαδεύει και τον φέρνει στο χώρο της ειδικής αγωγής είναι αυτή με τη Ρόζα Ιμβριώτη. Μαζί με τη γυναίκα του, επίσης παιδαγωγό, Ξανθίπη Βακαρέλλη βρίσκονται να εργάζονται στο Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών. Η διευθύντριά του Ρόζα Ιμβριώτη εφαρμόζει μεθόδους πρωτοποριακές, ό,τι πιο σύγχρονο υπήρχε τότε στον κόσμο απ’ τον Dewey, το Decroly, τη Montessori μπήκε στο πρόγραμμά του και στο διδακτικό εξοπλισμό του, «αν εκείνο το σχολείο το μεταφέραμε στην κεντρική Ευρώπη δεν θα είχε να ζηλέψει τίποτα»[6], γράφει ο Κ. Καλατζής στη Ρόζα Ιμβριώτη μερικά χρόνια αργότερα από τη Βιέννη.
Ο πόλεμος και τα πολιτικά πάθη που ακολούθησαν, οδήγησαν σε διώξεις των δασκάλων του σχολείου, της διευθύντριάς του, ακόμη και στο κάψιμο του υλικού του σχολείου. Μετά την αντίσταση στο ΕΑΜ, την εξορία και τη φυλακή, απολυμένος από την υπηρεσία του, ο Κ. Καλατζής θα καταφύγει στη Βιέννη όπου θα συνεχίσει τις σπουδές του. Σπουδάζει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης από όπου παίρνει το διδακτορικό του δίπλωμα στη Φιλοσοφία της Παιδείας. Τίτλος της διπλωματικής του εργασίας είναι: «Η Παιδεία στην Ελλάδα σήμερα (1935-1950)». Συνεχίζει τις σπουδές του στο φημισμένο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και αποκτά Δίπλωμα Ειδικού Παιδαγωγού στη Θεραπευτική Παιδαγωγική, όπως λεγόταν τότε. Αξίζει να σημειωθεί ότι δάσκαλός του υπήρξε ο Hans Asperger, ο γιατρός και ειδικός παιδαγωγός που έδωσε το όνομά του στο γνωστό σύνδρομο των Διάχυτων Αναπτυξιακών Διαταραχών.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, με μια ομάδα νέων επιστημόνων (γιατρών, παιδαγωγών,ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών) και με τη βοήθεια και την κάλυψη του Μορφωτικού Συλλόγου «Αθήναιο» του μεγάλου παιδαγωγού Παπανούτσου ιδρύουν τον πρώτο «Ιατροπαιδαγωγικό Συμβουλευτικό Σταθμό» και την «Εταιρία Ψυχικής Υγιεινής και Νευροψυχιατρικής του Παιδιού».[7]Από το 1957 οι περισσότεροι από αυτούς τους επιστήμονες και φυσικά ο Κ. Καλατζής εργάζονται στο «Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής». Για πρώτη φορά στην Ελλάδα δοκιμάζεται η μορφή Εργασίας Επιστημονικής Ομάδας, η εργασία με γονείς, ατομικά και ομαδικά, γίνεται διαφώτιση του κοινού με ομιλiες και διαλέξεις. Ιδρύεται επίσης η ΠΕΓΚΑΑΠ, ο πρώτος σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων απροσάρμοστων παιδιών, στον οποίο ο Κ. Καλατζής είναι επιστημονικός σύμβουλος. Από κοινού με την ΠΕΓΚΑΑΠ και με τη συνεργασία του ΒΕΙ (Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα) καταφέρνουν να στήσουν και να λειτουργήσουν το πρώτο ειδικό σχολείο στην Ελλάδα, αλλά και ένα από τα ελάχιστα στον κόσμο, για «ασκήσιμα παιδιά», το «Στουπάθειο» το 1962. Είναι η πρώτη συνεργασία ενός επιστημονικού οργανισμού και ενός συλλόγου γονέων με σκοπό την ίδρυση και τη λειτουργία ιδρύματος αγωγής καθυστερημένων παιδιών (αντιγράφω τους όρους «ίδρυμα» και «καθυστερημένα», ακριβώς όπως διατυπώνονταν στην ιδρυτική πράξη του σχολείου το 1962). Ο Καλατζής χρησιμοποίησε τις γνώσεις από τη δουλειά του ως ειδικός παιδαγωγός στη Βιέννη, την εμπειρία του από την ίδρυση και συμμετοχή του στην Ευρωπαϊκή Ένωση Γονέων και Ειδικών Παιδαγωγών και την παρακολούθησή των πρώτων «Ειδικών Σχολείων Ασκήσιμων» για να διευθύνει το «Στουπάθειο».Τα λόγια του στα εγκαίνια του σχολείου περικλείουν όλη τη φιλοσοφία που πρέπει να διέπει την ειδική αγωγή. «Το «Στουπάθειο» δεν παρέχει ιδρυματική προστασία, δεν είναι ένα σχολείο γραμμάτων δεύτερης ποιότητας…είναι ένα αληθινό σχολείο, ένα εργαστήριο μαθητείας για τη ζωή, ανοιχτό στη ζωή, στημένο μέσα στη ζωή..»[8]
Επόμενος σταθμός για τον Κ. Καλατζή είναι το ίδρυμα «Θεοτόκος», ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα όπου δούλεψε ως αποσπασμένος ειδικός παιδαγωγός. Η μεγάλη συνεισφορά του εκεί, πέρα από την οργάνωση του ειδικού Διδακτικού Προγράμματος, ήταν η διάγνωση και η θεραπεία των γλωσσικά διαταραγμένων παιδιών. Μέχρι το 1950 οι διαταραχές στο λόγο απασχόλησαν πολύ λίγο τους παιδαγωγούς και τους ειδικούς επιστήμονες, από τη δεκαετία όμως του 1950 και μετά ο Καλατζής ασχολήθηκε συστηματικά με τις διαταραχές του λόγου. Ο ίδιος εξάλλου δίδαξε επί οχτώ χρόνια το μάθημα της αγωγής του λόγου σε δασκάλους που μετεκπαιδεύονταν στην ειδική αγωγή στο Μαράσλειο Διδασκαλείο. Πειραματίστηκε, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σε διαταραχές ανάγνωσης και γραφής, δυσλεξίας και δυσορθογραφίας ως Διευθυντής του Τμήματος Αγωγής Λόγου.[9]Ήδη από το 1957 είχε δημοσιεύσει βιβλίο με θέμα: «Διαταραχές του λόγου στην παιδική ηλικία φωνή, ομιλία, ανάγνωση, γραφή: συμβολή στην παθολογία και θεραπευτική αγωγή του λόγου» -βιβλίο που πρόσφατα επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Παπαζήση με επιμέλεια της Αθηνάς Φραγγούλη. Είναι η τέταρτη επανέκδοση μετά το 1972 και 1985, στις οποίες ο ίδιος ο Καλατζής προσθέτει νέα δεδομένα παρακολουθώντας την εξέλιξη της επιστήμης. Στην τελευταία έκδοση παρατίθενται σύγχρονες απόψεις για τη λογοθεραπεία, δεν παραλείπεται όμως τίποτα από το πρώτο βιβλίο που παραμένει πάντα ένα μανιφέστο για το χώρο μας.[10]Το 1971 η δικτατορία τον εξαναγκάζει σε παραίτηση και συνταξιοδότηση από την υπηρεσία.
Μετά τη μεταπολίτευση και μέχρι το θάνατό του, το 1988 στην Καισαριανή, θα τον συναντήσουμε το 1975 να εισηγείται το νόμο για την Ειδική Αγωγή ως Ειδικός Σύμβουλος του Υπουργείου Παιδείας, να εισηγείται το νόμο για διετή φοίτηση των μετεκπαιδευόμενων δασκάλων στη Μαράσλειο και να επιμορφώνει τους πρώτους Σχολικούς Συμβούλους Δημοτικής εκπαίδευσης. Ακόμη εκδίδει πολλά από τα έργα του μέσα στα οποία συμπεριλαμβάνεται και η «Διδακτική των Ειδικών Σχολείων» το 1985, καρπός της δουλειάς του στα ειδικά σχολεία. Πρόκειται για ένα βιβλίο με περιεχόμενο που εκτείνεται από τις θεμελιακές έννοιες της θεραπευτικής παιδαγωγικής μέχρι την οργάνωση της διδασκαλίας και αναλυτικά προγράμματα. «Ο κίνδυνος για τον ειδικό παιδαγωγό είναι η προσκόλληση στη σκέψη και στις μεθόδους του κανονικού σχολείου ή ο αυτοσχεδιασμός, ο εμπειρισμός και τέλος η μηχανική μίμηση ωρισμένων μεθόδων…η κατάληξη θα είναι το άγχος της αμέσου επιτυχίας, και φυσικά η απογοήτευση, η εγκατάλειψη ή η τυποποίηση, ο συμβιβασμός…Ένα ειδικό σχολείο πάλι χωρίς πρόγραμμα μεταβάλλεται σε μια νευρωσιογόνο εστία ή καταλήγει σε ένα τύπο ασύλου όπου φωλιάζει ο σχολικός ιδρυματισμός».[11]
Είναι αλήθεια ότι σ’αυτό το ταξίδι στη ζωή του Κ. Καλατζή χρησιμοποίησα πολλές φορές τις λέξεις «πρώτη φορά». Πρώτο ειδικό σχολείο, πρώτη συστηματική ενασχόληση με το λόγο, πρώτες ιατροπαιδαγωγικές μονάδες, πρώτος σύλλογος γονέων… Αλήθεια επίσης είναι ότι ο Κ. Καλατζής έχει να επιδείξει ένα πολύ πλούσιο συγγραφικό έργο, επιστημονικό, ιστορικό, λογοτεχνικό. Ίσως θα μπορούσε κάποιος να απορήσει γιατί επέλεξα να αναφερθώ στο ξεκίνημα σε μια τόσο απλή και ίσως συνηθισμένη σε πολλούς δασκάλους ιστορία ενός παιδιού που αισθάνθηκε για λίγο πρωταγωνιστής στο σχολείο του. Πολύς λόγος γίνεται σήμερα για τις «καινοτόμες δράσεις» και τα διάφορα «προγράμματα» που εκπονούμε στα σχολεία μας. Το πόσο καινοτόμες είναι φαίνεται αν αντιπαραβάλλει κανείς φράσεις από τα σημερινά αναλυτικά προγράμματα, όπως «βιωματική προσέγγιση της μάθησης, κοινωνικοποίηση των μαθητών με την αποδοχή και εσωτερίκευση ρόλων, στάσεων, αξιών, συμπεριφορών» με τα διδακτικά προγράμματα που συνέταξε ο Κ. Καλατζής σαράντα χρόνια (!) πριν: «…το διδακτικό περιεχόμενο των προγαμμάτων περιλαμβάνει βιώματα, γνώσεις στάσει ςκαι συμπεριφορές»[12] ή αλλού «Να μπουν ζεστές παιδαγωγικές,ανθρώπινες σχέσεις στην ομάδα παιδαγωγού, μαθητών(…)να μεταπηδήσει ο μαθητής στο ρόλο του συνβοηθού και συνυπεύθυνου (…) γι΄αυτό ζητάμε οι ιδέες της Ειδικής Αγωγής να μπουν στο κανονικό σχολείο».[13] Πέρα λοιπόν από όλες αυτές τις δράσεις που μπορεί να αποτελούν στις μέρες μας πεδίο αξιολόγησης, υπάρχει και μια άλλη αξιολόγηση για μας τους εκπαιδευτικούς: είναι ο τρόπος με τον οποίο χαράσσεται η παρουσία και η δουλειά μας στη μνήμη των μαθητών μας.
«Σήμερα, δημιουργήθηκε στους δασκάλους των κανονικών σχολείων ένας φόβος και μια τάση απώθησης των ειδικών παιδιών. Αυτό δείχνουν τα ερωτήματα: «Πώς θα το δεχτούν τα άλλα παιδιά; Μήπως διαταραχτεί η λειτουργία της τάξης; Μήπως επηρεαστούν τα άλλα παιδιά;» Όχι αγαπητοί μου. Ούτε η διδασκαλία κινδυνεύει, ούτε τα παιδιά. Το πρόβλημα είναι δικό μας. Μήπως- και αυτό είναι το κυριότερο- μας λείπει η βαθιά γνώση του ειδικού παιδιού και η ανθρώπινη και παιδαγωγική μαζί αγάπη»;[14]
[1] Καλατζής Κ., «Η ειδική αγωγή χτες και σήμερα», Νέα Παιδεία, τ. 32 (1984), σσ. 64-65
[2] «Πώς ο κοπρίτης έγινε λόρδος» στο Καλατζής Κ.Τ. (Θεσσαλός), Η μάντρα της κυρα-Σόφης, Αθήνα 1985 [Δίπτυχο]
[3] ό.π., σσ. 120-121
[4] ό.π. σσ. 124-125
[5] ό.π. σσ. 127-128
[6] Καλατζής Κ., «Η ειδική αγωγή χτες και σήμερα», ό.π., σ. 59
[7] Καλατζής Κ., «Η ειδική αγωγή χτες και σήμερα», ό.π., σ. 61
[8] Γκονέλα-Τερψιθέα Ελ., Ρηγοπούλου Κ. «Κώστας Καλατζής:΄Ενας από τους μεγάλους Ειδικούς Παιδαγωγούς και η προσφορά τους στην Ειδική Αγωγή», Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.10 (Ιούλιος- Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2000)
[9] Στασινός Δ., «Άτομα με ειδικές ανάγκες στην Ελλάδα: Το πρόβλημα, η διαχρονική του οπτική και προοπτικές επίλυσής του», Νέα Παιδεία, τ. 32 (1984), σ. 100
[10] Καλατζής, Κ. , «Διαταραχές του λόγου στην παιδική ηλικία, φωνή,ομιλία ανάγνωση, γραφή», επιμέλεια: Αθηνά Φραγγούλη, τέταρτη βελτιωμένη έκδοση, εκδ. ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Αθήνα 2011
[11] Καλατζής, Κ., «Διδακτική των Ειδικών Σχολείων», εκδ. Καραβίας-Ρουσσόπουλος, Αθήνα1985
[12] ό. π., σ. 63
[13] Καλατζής, Κ., «Η ειδική αγωγή χτες και σήμερα», ό.π., σ. 66
[14] Καλατζής, Κ., «Η ειδική αγωγή χτες και σήμερα», ό.π., σ 66