ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
ΟΙ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΜΑΣ (ΤΟ ΑΙΘΟΥΣΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ)
Οι αισθήσεις μας, μας επιτρέπουν να βιώνουμε και να απαντάμε στο περιβάλλον μας. Οι 5 αισθήσεις που οι περισσότεροι γνωρίζουμε είναι:
- Όραση-Οπτικό Σύστημα
- Ακοή- Ακουστικό Σύστημα
- Αφή – Απτικό Σύστημα
- Οσμή-Οσφρητικό Σύστημα
- Γεύση- Γευστικό Σύστημα
Υπάρχουν όμως και άλλες δύο αισθήσεις που δεν είμαστε και τόσο εξοικειωμένοι με αυτές και δεν τις γνωρίζουμε όπως τις υπόλοιπες. Το αιθουσαίο και το ιδιοδεκτικό σύστημα.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΤΟ ΑΙΘΟΥΣΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ;
Το αιθουσαίο σύστημα περιλαμβάνει τους αισθητηριακούς υποδοχείς του εσωτερικού αυτιού, τα προσληπτικά συστήματα του εγκεφαλικού στελέχους και της παρεγκεφαλίδας ( Ayres 1979). Mας δίνει πληροφορίες για τη θέση και τη κίνηση των μερών του σώματος σε σχέση με τη θέση της κεφαλής και τις αντιδράσεις στη βαρύτητα. Μας επιτρέπει να στεκόμαστε όρθιοι, να προσαρμόζουμε την στάση μας, να ισορροπούμε και να ανιχνεύουμε την κίνηση. Μέσα από την κίνηση επίσης, αναπτύσσουμε την αίσθηση της κατεύθυνσης και τις χωρικές σχέσεις. Μας βοηθάει να διατηρήσουμε τον μυϊκό μας τόνο. Έτσι διατηρούμε τον μυϊκό τόνο αν είμαστε πάνω σε κάτι που κινείται ώστε να ισορροπήσουμε. Ενώ αν χαλαρώσουμε τους μύες μας πάνω σε κινούμενο αντικείμενο, το αποτέλεσμα θα είναι η πτώση. Μας βοηθάει να κρατάμε το κεφάλι όρθιο ενάντια στη βαρύτητα, σταθεροποιεί το οπτικό πεδίο προσαρμόζοντας τη θέση των ματιών καθώς το κεφάλι και ο αυχένας κινούνται. Έτσι τα μάτια μπορούν να κοιτούν σταθερά κάτι μπροστά ενώ κινούμαστε. Η ικανότητα οπτικής εστίασης και γρήγορης οπτικής σάρωσης (όπως για παράδειγμα όταν διαβάζουμε) συνδέεται άμεσα με την ωρίμανση του αιθουσαίου συστήματος). Συχνά παιδιά με δυσκολίες στην ανάγνωση παρουσιάζουν ελλιπή αιθουσαία επεξεργασία. Αισθανόμαστε τα ήρεμα αποτελέσματα της αργής αιθουσαίας διέγερσης όταν καθόμαστε σε κουνιστή καρέκλα και αισθανόμαστε τις επιπτώσεις της γρήγορης αιθουσαίας διέγερσης στο τρενάκι του λούνα παρκ. Το αιθουσαίο σύστημα επίσης βοηθάει στη διατήρηση της καλής ισορροπίας του επιπέδου διέγερσης του νευρικού συστήματος.
Αποφεύγοντας αιθουσαία ερεθίσματα
Κάποια παιδιά μπορεί να είναι πολύ ευαίσθητα στην κίνηση και μπορεί να ζαλίζονται πολύ γρήγορα. Τα παιδιά λοιπόν που είναι υπεραποκριτικά στην εισροή αιθουσαίων ερεθισμάτων, έχουν την τάση να αποφεύγουν την κίνηση και μπορεί :
- Να έχουν μία άκαμπτη στάση σώματος
- Να αποφεύγουν να παίξουν σε παιδική χαρά, όπως κούνιες, τσουλήθρες, γύρω-γύρω όλοι
- Να φοβούνται το ύψος και κάθε δραστηριότητα μακρυά από το έδαφος, όπως αναρρίχηση ,δοκός ισορροπίας, κρίκοι, τραμπολίνο
- Να μην τους αρέσουν τα σκαλιά και οι κυλιόμενες σκάλες
- Να αποπροσανατολίζονται όταν σκύβουν
- Να ζαλίζονται εύκολα καθώς το αμάξι βρίσκεται σε κίνηση
- Να αποφεύγουν το δυνατό παιχνίδι και το παιχνίδι με πτώσεις
- Να μην τους αρέσει να είναι ανάποδα
Επίσης μπορεί να στηρίζει συχνά το κεφάλι του με το χέρι, όταν
κάνει μία εργασία στο σχολείο ή στο σπίτι. Μπορεί να γυρίζει όλο το κορμί του για να σας κοιτάξει. Το βρέφος πιθανά να μην θέλει τα γρήγορα παιχνίδια στον αέρα ή να ενοχλείται όταν το νανουρίζουμε με αγκαλιές και να κλαίει.
Όταν ένα παιδί με αιθουσαία δυσκολία ανέβει στο ποδήλατο, μπορεί να προσλάβει τον κραδασμό του μικρότερου χαλικιού στο δρόμο σαν μεγάλο βράχο και σίγουρα θα ζαλιστεί και θα κινδυνέψει να πέσει.
Ένα άλλο σημάδι αιθουσαίων δυσκολιων είναι οι δυσκολίες του αμφίπλευρου συντονισμού. Το παιδί μπορεί να δυσκολεύεται με αθλήματα όπως το μπάσκετ όπου χρειάζεται να εναλλάσσει γρήγορα τα χέρια του. Και όσο και αν το θέλει, δεν μπορεί να παίξει πιάνο με τα 2 του χέρια. Επίσης υπάρχει αδεξιότητα στον χορό, σε ποδόσφαιρο, στο ντύσιμο κλπ.
Αναζητώντας αιθουσαία ερεθίσματα
Σε αντίθεση τα παιδιά που βρίσκονται σε συνεχή κίνηση, πρέπει να υποψιαστούμε ότι έχουν υπο-ευαίσθητο αιθουσαίο σύστημα. Έτσι έχουν την τάση να αναζητούν αιθουσαία διέγερση και μπορεί να:
- Μην έχουν αίσθηση ορίων ή ελέγχου, αίσθηση επικινδυνότητας και να μην αισθάνονται φόβο
- Αναζητούν την κίνηση, τους αρέσει ιδιαίτερα η παιδική χαρά και δείχνουν να μην ζαλίζονται ,όταν άλλα παιδια δείχνουν να αισθάνονται έτσι
- Αναζητούν διαρκή κίνηση, π.χ ταλαντώσεις, περιστροφές, τρέξιμο, ισορροπία
- Τους αρέσουν οι απότομες κινήσεις-μπορεί να “ρίχνουν” τον εαυτό τους σε έπιπλα/χαλιά/πάτωμα
- Διασκεδάζουν σκαρφαλώνοντας ψηλά, αψηφώντας τις συνέπειες
Όταν μελετούμε το παιδί με αυτισμό κατά την κίνησή του, πρέπει να κοιτάζουμε πάντα το είδος της κίνησης που χρησιμοποιεί για να πετύχει θετική αυτό-διέγερση. Είναι η κίνηση ρυθμική και αργή ή μη ρυθμική και γρήγορη (αρχίζει και σταματά); Κατά την διάρκεια της κίνησης, κινείται το κεφάλι επάνω και κάτω (π.χ. πηδήγματα), από πλευρά σε πλευρά (π.χ. λικνίσματα) ή σε περιστροφή (πχ περιστροφές); Η κίνηση ή η δράση (πχ κατεβαίνει τις σκάλες) μειώνει ή αυξάνει την διέγερση;
Προσαρμόζοντας το περιβάλλον, είναι ένας θαυμάσιος τρόπος να ενσωματώσουμε την κίνηση στην λειτουργικότητα της τάξης. Ο μαθητής μπορεί να εκπαιδευτεί σε δραστηριότητες αρίθμησης ενώ πηδάει σε ένα τραμπολίνο. Μπορεί να καθίσει ή να ξαπλώσει σε μια θεραπευτική μπάλα ή ρολό και να ασχοληθεί με χειρισμούς ή να βάψει. Τα καθίσματα με αέρα ή τα μαξιλαράκια μπορούν να προωθήσουν αρκετό αιθουσαίο ερεθισμό για να κρατήσουν κατάλληλο το επίπεδο διέγερσης. Ένα διάλειμμα στην παιδική χαρά είναι πάντοτε ευχάριστο. Πολλές τάξεις αυτιστικών παιδιών βελτιώνονται με το να έχουν 2-3 τέτοιες ευκαιρίες κάθε ημέρα.
Εκπαίδευση στρατηγικών για αποφυγή αιθουσαίας διέγερσης
Παρακάτω ακολουθούν κάποιες ιδέες που θα βοηθήσουν τα παιδιά με υπέρ-ευαισθησία στο αιθουσαίο σύστημα να εκτελέσουν δραστηριότητες όσο γίνεται πιο “ανώδυνα” γι αυτά.
- Προετοιμάστε το παιδί εκ των προτέρων για αλλαγές που πρόκειται να συμβούν στην κίνησή του. Σπάστε την δραστηριότητα σε εφικτά βήματα.
- Αξιολογείστε τη δραστηριότητα για να “χτίσετε” σταδιακά την ανοχή του παιδιού στην κίνηση.
- Επιτρέψτε στο παιδί να οδηγήσει τη δραστηριότητα με τον δικό του ρυθμό , για να αποτραπούν οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις.
Εκπαίδευση στρατηγικών για αναζήτηση αιθουσαίας διέγερσης
Οι ακόλουθες ιδέες θα διευκολύνουν τα παιδιά που έχουν υπο-ευαίσθητο αιθουσαίο σύστημα να αυτορυθμιστούν και να οργανωθούν καλύτερα στο περιβάλλον του σχολείου τους και στο σπίτι :
- Ενσωματώστε κινητικές δραστηριότητες στην καθημερινή ζωή του παιδιού, π.χ τραμπολίνο, τρέξιμο, ποδόσφαιρο
- Επιτρέψτε στο παιδί να έχει τακτικά διαλείμματα μέσα στην ημέρα
- Επιτρέψτε στο παιδί να αλλάζει τακτικά θέση (κάθισμα στο πάτωμα, κάθισμα στην καρέκλα ,όρθιο, ξαπλωμένο στο πάτωμα, γονάτισμα) ,αν αυτό το βοηθάει
- Βάλ’τε το παιδί να καθίσει σε ένα μαξιλάρι όχι σταθερό αλλά που προκαλεί κίνηση, σε μία θεραπευτική μπάλα, ή τοποθετείστε το ένα πόδι της καρέκλας σε ένα βαθούλωμα, ώστε η καρέκλα να κουνιέται.
Δραστηριότητες για την βελτίωση της αιθουσαίας επεξεργασίας
Οι ακόλουθες δραστηριότητες είναι σημαντικές για την βελτίωση της αιθουσαίας επεξεργασίας ,βελτιώνοντας παράλληλα την ισορροπία μας ,την σχέση μας με την βαρύτητα και τη θέση μας στο χώρο.
- Μπουσούλημα(στηρίζεται σε χέρια και γόνατα)(CRAWLING)– ζητείστε από το παιδί να “υποδυθεί” ένα αλογάκι ,κάνοντας μια διαδρομή σε αυτή την θέση.
- Λίκνισμα ( ROCKING)- Ξαπλώστε το παιδί πάνω σε μια μεγάλη μπάλα ή σε ένα κυλινδρικό μαξιλάρι, με τα χέρια στο πάτωμα και κουνήστε το προς τα πίσω και προς τα εμπρός . Χρησιμοποιήστε την κουνιστή καρέκλα ως ένα άλλο εργαλείο λικνίσματος.
- Αναπήδηση (BOUNCING) –Χρησιμοποιήστε τραμπολίνο, μεγάλες σαμπρέλες φορτηγών, εξοπλισμό παιδότοπων κ.α
- Ολίσθηση (SLIDING) – Τσουλήθρες .Βάλ τε το παιδί σας να γλυστρίσει στην τσουλήθρα με διάφορους τρόπους.
- Ρολλάρισμα (ROLLING)– Ζητείστε από το παιδί να ρολλάρει στο πάτωμα ,με τα χέρια πάνω από το κεφάλι ,προσπαθώντας να διατηρήσει μια ευθεία γραμμή.Κλείστε τα μάτια για να κάνετε την άσκηση ευκολότερη.
- Περιστροφή (SPINNING)– Ενθαρρύνεται το παιδί να κάνει το ελικόπτερο ή τη σβούρα .Δοκιμάστε την περιστροφή με διάφορους τρόπους.
- Αιώρρηση (SWINGING) –κούνιες ,σχοινιά, λάστιχα αυτοκινήτων.
Βιβλιογραφία :
1) Jill Jenkinson , Tessa Hyde , Saffia Ahmad , Building Blocks for Learning Occupational Therapy Approaches ,Wiley- Blackwell, Singapore ,2008.
2) www.proseggisi.gr/?p=189